Obşım, adam yemes yekenmeñder! - 20

—Tatuyrovka ğoy. «Täuelsezdek» dep jazılğan.
—Sayasi tutqınsıñ ba ne?
—Joğa, ber kezde osılay jazıp jağımpazdansam, keşeremge şığamın
ba dep dalbasalağanmın. Yende kerege joq...
—Qalay?
—Türme bastığımen kelesep, türmeneñ ortasına jekemenşek kazino
saldırıp jatırmın.
—Jağdayıñ jaqsı yeken. Üylendeñ be?
—Prokurordıñ qızına üyleneyen dep jatırmın. Quday qalasa, küzde
toyımız ötede. Kelseñşe, zek qızdarmen tanısasıñ.
—Sujuqpas, mağan qarız aqşa bere turşı...—dep qiıldı Dalabay.
—Bazar joq. Mä.
—Bul ne?
—Geroyn untağı.
Ol jan-jağına qarap alıp:
—Munı qaytemen?—dep suradı.
—Mentterge satasıñ...
Quanıp ketken ol betemnen süyep, köşede ketep bara jatqan ber
mentte toqtattı. Yekeue küber-küber, jıbır-jıbır söylesep jatqan.
Ber kezde ment onıñ qolın qayıra bastadı. Odan sıtılıp şıqqan
sınıptasım meneñ arqama kelep tığıldı.
—Qane, satıp aladı degeneñ? Adam yemes yekenseñ ğoy! «Aqşa ber desem,
statya beremen» dep tur mınauıñ!—deyde qalşıldap.
—Yeşteñe yetpeyde,—dedem men onıñ arqasınan qağıp,— türmedege
toyımda asaba bolasıñ!
Sınıptasımnıñ qolına kesen salındı. Bayğus jılamsırap, ratseyä
arqılı şaqırılğan mentterdeñ arasında müsäper bolıp baradı...
Küşek dese... Aytpaqşı, bäreñezde türmede öteten toyıma şaqıramın!
JİRİNOVSKİDEÑ JENE KELDE!
Quday-au, küne keşe ğana küşene-küşene keñerdege tesele jazdağan
«jındı» Jirinovskiy, eyä, eyä Resey duması törağasınıñ
orınbasarı Vladimir Jındovskiy topan sudıñ üstende ağıp
baradı!
Mäskeude jerdeñ «qıtığı» kelep, qattı tüşkerep saluınıñ äserenen
Resey özendere kemerenen asıp, jer betene jayıla bastağan yede...
Jirinovskii bayğus böreneneñ üstende şoqiıp otır. Sonadaydan
ağıp kele jatqan berdeñene köze şaldı. Jaqındağanda bayqadı,
kreslosımen ağıp kele jatqan Resey prezidente Medvedov yeken.
—Dmi-Dmi... Dmitriy! Qutqara gör mene!—dep ayqayladı bul.
—Ataña nälet dese!—dep testende prezident.
—Öy, prezident degen balağattamaydı...
—İtteñ balası dese! Neñ bar yede, külep?
—Külemez ğoy, yende ürmeyten şığarmız?
—Sen külep te, ürep te jürseñ!
—Ne estep qoydım sonşama?
—Japoneyä yele jer selkenesenen, tsunamiden on mıñdağan adamınan
ayırılıp, qayğı jutıp otırğanda, «oybay, sol kerek özderene!
Kuril araldarın tüstereñde köreseñder yende! Öleñder, qırılıñdar!»
dep teledidardan söylegeneñ ne?
—Söylese şe? Batıs Qazaqstan Reseydeke dep te jürmen, onda turğan
ne bar?
—Yestep qoydı...
—Kem?
—Quday. Söytep bezdeñ yelge topan su jeberep otır, yesalañ!
Töbeden tekuşaq körenep, prezidentte arqanmen tartıp alıp kette.
Jındovskiy umtılıp yede, Medvedov telen şığarıp, mazaqtağan
boldı... Yende qaytte? Qarnı da aşıp baradı... Qayran Qazaqstanımay... Sonda tuıldım, sonda östem, ber üzem nan bere gör... Sonadaydan
stol ağıp kelede. Üstende bereu otır. Jäy otırğan joq, buterbord jep
otır. Jaqındağanda barıp tanıdı, Resey premer-ministre Putin
yeken...
—Day hleb, kusok...—dep tamsandı bul. Börene tolqınmen ağıp, oğan
jaqındadı.
—Atauıñdı je...—dede anau.
—Öy, senderge ne bolğan? Men ulı Resey müddese üşen...
—Quday qılığıñdı keşermede... Seneñ kesereñnen kabinetemde
otırğan küye ağıp kelemen!
—Keşereñez...
—Ne jındı yemesseñ, ne sau yemesseñ!
—Bez qayda ağıp baramız öze?
—Japoneyäğa!
—Ölä-ä...
—Bälä-ä...
Tek uşaq körenep, Putinde de alıp kette. Jındovskideñ jını kelde.
Ağısı qattı tolqın munı tunşıqtıra jazdadı. Sol aqqan küye
Japoneyä jaqqa barıp toqtadı. Aş. Äle joq. Äşeyende äyelenen basqa
yeşkemde quşaqtamaytın ol börenege jatqan boyı quşaqtap alıptı...
Jağağa kelep terelepte börenese. Jırtitıp, közen aşsa, Japoneyä
premer-ministre Naoto Kan qolın sozıp tur yeken... Munıñ bar
aytqanı: «Bratan, day sto gramm...»
OBAMA, O, OBAMA!
(Sayasi satira)
Şäy, şäy eşseñ, köñeleñ jay... Saylauda jeñeske jetken Yelbasımız
Amerika prezidente Barak Obama men Resey prezidente Dmitriy
Anatoleviç Medvedovte kök şäy eşep ketuge şaqırdı.
Şınımdı aytsam, Nazarbaevtıñ küzetşese bolıp jürep, Obamanı teredey
berenşe ret köruem. O, Obama, Obama! Qazaqtıñ qara torı jegetene uqsaydı
yeken. Jüdä jaydarı. Bereu tabanınan qıtıqtap jatqanday, ırjalaqtap
küle berede. Onıñ qasında Medvedov buğınıñ sirağın jutıp qoyğanday,
buyığı otır.
—Erjalaqtay bermey, tınış otırıñızşı!—dep qaldı Dmitriy
Anatoleviç Obamağa jaqtırmay qarap.
—Pardon, ne bolıp qaldı?
—Nurekeñde quttıqtamaymız ba?
—A, eyä, Qazaqstan prezidente Nursultan Nazarbaev mırza, quttıqtaymın!
Keremet! Okey!—dep bas barmağın şoşayttı Obama. «Obamanı ber
köreyenşe, Obamanı ber köreyenşe!» dep qoymağan soñ, «Attan» qoğamdıq
qozğalısınıñ lidere Amantay qajı osı dastarhanğa qatısıp otırğan.
Şäyden ber urttay berep, Obamağa ala közemen ber attı da:
—Oñbağan bala yekenseñ!—dep qaldı. Nazarbaev ıñğaysızdanıp:
—Keşereñez, sezge tegen bata berep jatır,—dep juıp-şaydı. Qazaqşanı
şala-şarpı beleten Obama jımiıp, qımızdan semerep saldı.
—Äy, Obama!—dep dauıstadı Amantay qajı tağı da,—sen
prezidenttekke saylanarda men qalay telektes boldım deseñşe! Tünemen
uyıqtay almay şıqtım ğoy! Bele belseñ, sen meneñ arqamda prezident
bolıp otırsıñ! Quday telegemde qabıl yetpegende, amerikañda arqañdı
tır-tır qasıp, nasıbay atıp otırar ma yedeñ? Ber şäyğa şaqırmadıñ ğoy!
Kofe, kokakola bermedeñ ğoy! Adam yemes yekenseñ! Senderde surqeyä sayasat!
Nazarbaev ım qağıp yede, men nökerlereme közemde qıstım. Küzetşeler
Amantay qajını ornınan köterep bara jattı. Sonda da söylep bolar
yemes:
—Obama! Aq Üydeñ aralaspaytın jere joq yeken! «Atom bombasın
ezdeymez» dep İraktı «quşaqtadıñdar». Auğanstandı pışaqtadıñdar!
Ataña nälet Kaddafi öz halqına öze oq attı. Osını jeleuletep, Liveyänı
tumsıqtan urıp jatırsıñdar! «Qoy» degenge qoymağan, «qoy» degenge zar
boladı...
—Ne dep jatır? Beren tüsensem, beren tüsenbedem?—dep suradı Obama.
—Sezde osında kelueñezben quttıqtap jatır,—dede Medvedov.
—Aşulı ğoy?
—Ol aşulanıp quttıqtaydı. Stile sonday,—dede Nazarbaev. Yet jelenep,
qımız eşelep bolğan soñ, Obama balıq aulağısı kelde. Üşeue qarmaq
salıp, Kaspiy teñeze jağalauında otır. Deputat jağımpazdar su astında
jüzuge arnalğan kiemderen kiep, teñezge quladı da, prezidentterdeñ
qarmaqtarına balıqtardı elep otırdı.
—O-o, bul ne? dep tañırqadı,—Obama. Onıñ qarmağına «balıq elekken»,
beraq, balıqtıñ basına keşegerem taqeyä kigezep, onı şandıp baylap
tastaptı.
—Qazaqı taqeyä,—dede yelbasımız.
—Mafeyä çto li?—dep qaldı añ-tañ bolğan Medvedov te.
—Taqeyä. Tyubiteyka...
—Qazaq qonağına öte keñ peyelde. Balıqtarımızğa deyen ulttıq-dästürde
saqtaydı...—dedem men. Küzetşe munday jerde tım-tırıs turu kerek yede,
şıdamadım. Jağımpazdar tım qızıp ketse kerek, Medvedov qarmağın
tartıp qalğanda, oğan qaqtalğan balıq elekte. Medvedovteñ közdere jerge
tüsep kete jazdadı. Yelbasığa qaradı. Qaşanda, jaydarı jüzde Yelbasımız
masattanıp:
—Dmitriy Anatoleviç, bezdeñ qazaqı balıqtar ber mezgel jağağa şığıp,
künge qızdırınıp jatadı. Mınau qattı qızdırınsa kerek, sıra eşkende
jaqsı,—dede. Medvedov basın şayqap, balıqtan ber testep, sıranı
basına töñkerde. Şımkent sırasın. Bezdeñ prezident te qarmağın tartıp
qalğan. Balıq ornına yelemezdeñ kök bayrağı elenep şığa kelde...
—Qazaqstan Afrikada da Qazaqstan!—dep kötereñke dauıstadı prezident.
Jasa, Qazaqstan!
ŞÄY EŞEP OTER YeDEM&hellep;
Tün. Negr tün. Aynala qap-qarañğı. Biek ağaşqa örmeley şıqtım da,
qıtay qorğanınday biek dualğa sekerep tüstem, yesekke otırğanday
jayğasıp, jan-jağıma közderemde qualap jeberdem.Sosın, eşke qaray
özemde laqtırıp jeberep, doptay domalap, jerge top yete qalıp yedem,
arsalañdap, yesektey ite kesektey telen şığarıp, eyä, ite qurğır jügerep
kelede yeken. Aulada jarıq samaladay, tura qaştım. Öze bertürle, jüz
jasağan şaldıñ äjem-äjem betendey berekele poşımı bar it mene
basıp ozdı da, däl aldıma şoqiıp otıra kette. Ürmeyde. Soğan
qarağanda, menen üreye uşıp, tele baylanıp qaldı-au deymen&hellep; Kere
burılıp, at şaptırım aulası bar üyde aynala qaştım. İt tağı da
mene basıp ozıp, aldıma şoqiıp otıra qaldı&hellep; Ne ürmeyde, ne
külmeyde&hellep; Qazer bas salsa, eşek qarınımdı sılp-sılp jutıp
jatatını köz aldıma yelestep, «Quday-ay, baydıñ üyen tonauğa nege
keldem yeken?!» dep kere burıla qaştım. Saray tur, sonıñ yesegen
tartıp yedem, aşılmadı, yesekteñ astında keşkentay tesek bar yeken,
sodan ötpek bolıp, basımdı suğa qoydım. Suqqanımdı qayteyen,
basım keptelep, ne arı, ne bere öte almaytınımdı uğa qoydım&hellep; Yende
jetep te qalğan şığar? Qazer quyrığımnıñ jartısın jeyde&hellep;
Jüregem toqtap qala jazdadı&hellep; Aldıma qarasam, ite qurğır şoqiıp
otır&hellep; Telen taza auağa şığarıp! Söytsem, saraydıñ berge bete
soğılıptı da, arğı bete äle aşıq dala yeken!
–Keşereñez, ber
jılamsırap.
toyıp
alayın
dep
kelep
yedem&hellep;—dedem
men
–Oqası joq,–degendey boldı it. Dede me, solay yelestep kette me,
oybaylay basımdı suırıp aldım da, tura qaştım. Jügergen boyı
yesege aşıq turğan kottedjdeñ eşene qoyıp ketep, yesegen jauıp aldım.
Yesekte tutqasınan tartıp turıp, artıma qarasam, tura sonday yesektey
it şoqiıp otır! Bete bertürle&hellep; Adam qorqadı&hellep; Qay jaqtan kerep
kette yeken? Yesekte aşıp qalsam, alğaşqı körgen item basın şulğıdı.
Butın köterep, zär sındırdı&hellep; Yesekte tars jaba qoydım. Töbe şaşım
tekereyep kette. Şortik kiep şıqqan bolatınmın, ber kezde,
baltırım jılı-ı-ıp sala berde. Köz qiığımdı salsam, älge it
baltırımdı jalap jatır! Tura qaşıp, yekenşe qabatqa şıqtım. İt
artımnan qumadı. Tentek itter me deymen. Yekenşe qabattağı holı
keremet yeken. Jarıqtı söndermepte. Ortada su burqaq, arqardıñ
müsene&hellep; Keremet yende&hellep; Qorıqqanım basılayın dede. Jup-jupsaq
qoñır tereden jasalğan divanğa otıra bergenmen, divan degenem
qozğalıp kette de, men uşıp turdım. Söytsem, dä-äu itteñ üstene otıra
keteppen! Terese qoñır, auzın kere yesenegende, altın testere jarq-jurq
yete qaldı. Ürgen joq&hellep; Özemde qayrap, betemde şapalaqtap jeberdem de,
tez yesemde jidım. «Aşbek Jalañaşulı! Yeseñde ji! Sen ömereñde
tuñğış ret millionerdeñ üyene urlıqqa tüsteñ! Altındarın al da,
tayıp tur!» Ayağımdı yeppen basıp, ber bölmege kerdem. Jarıqtı
jağıp qalıp yedem, oybay! Ber it şoqiıp otır! Jüregem zu yete qaldı!
Osımen, törtenşe it! Parodası bölek itter äyteuer! Urğaşı bolsa
kerek, qulaqtarına altın sırğa tağıp qoyıptı! Keudesende
brilliant monşaq&hellep; Müläyemsep kelep, ayağıma arqasın üykelede.
Tapjılmay turmın. Közemde tars jumıp aldım. «Quday-ay, qayda tap
boldım özem?» Tura qaştım. Qaşıp bara jatıp, ashanasına kerep
keteppen&hellep; Toñazıtqışın aşıp qalsam, oybo-oy, munda ne joq
deseñşe! Bäre bar ğoy, bäre bar! Dereu dastarhan jayıp jeberep, terleptepşep, şäy eşep otırğanmın. Berenşe qabattan äldekemderdeñ dausın
yestegendey boldım. Ashanadan şığıp, kelese ber bölmege kerdem de,
olardıñ jatın bölmese bolsa kerek, jalpaq divannıñ astına jata
kettem. Ber kezde yerle –zayıptılar eşke kerep, divan üstene qulay
keteste.
–Küzetşene quu kerek, qıdırıp ketepte,–dede äyele.
–Tört it turğanda, qanday urı kelsen? Urı kelse quanar yedem!—dede
küyeue.
–Nege?
–Abıroy ğoy!
–Şved ite on mıñ dollar, ağılşın parodası segez mıñ dollar, öñşeñ
qımbat itterde satıp alğanımızdı tuıstarımız köre almaydı!
–Ündestannan satıp alğan itemezge quda tüsken käsepker Erılbaydı
beleseñ ğoy. Ber kafede qudayı bergen bolamız da, ol eşep otırğan
qımızğa u qosıp berude josparlau kerek.
–Eyä, u berep öltereyek. Sol kese mağan jaqpaydı.
–Munaydı jasırın jalap, bayıp otırğanımızdı beleseñ. Onıñ da
munay jalağısı kelede yeken! Şetelge jasırın uran satqanı azday&hellep;
Mına sözde yestegende, yeñerep jıladım. Tanımasam da, Erılbayğa
janım aşıp kette.
–Sıñsılap jılağan sen be?—der suradı küyeue.
–Eyä. Şeşem marqum yeseme tüsep kette&hellep;—dede äyele. Menemen
qabattasıp jılağanı qanday jaqsı boldı! Ber kezde küyeue jatıp
alıp, temeke tarta bastadı. Temekene sordı da, sausağına qıstırğan
küye qolın tömen salbırattı. Murnımdı qurt jep bara jatqanday,
meneñ de temeke şekkem kelem kette. Sausaqtar arasındağı temekege
auzımdı tosıp, ber-yeke sorıp ülgerdem. Ber kezde qımbat temekege
qattı qızığıp ketsem kerek, qojayınnıñ qolındağı temekesen yemes,
sausağın sorıp alıppın. Bäse, tüten şıqpaydı&hellep; Qojayın atıp
turdı. Äyele şıñğıra qaştı.
–Äy, sen kemseñ?–dep suradı ol yeñkeyep.
–Keşereñez, praktikant urı yedem&hellep;–dep aqtaldım men.
–Tanısqanıma quanıştımın!—degen ol mene tösek astınan suırıp
alıp, betemnen süyde. Ura jöneleten şığar, nemese atıp tastaytın
boldı –au dep eşemnen oylap turğanımda, qaşıp ketken äyelene yertep
aparıp, mene tanıstırdı.
–Qatipaş, bul bezdeñ üyge alğaş tüsken qurmette urımız yeken. Basına
aq quyıp şığarıp saluımız kerek&hellep;
Mene üyene kerep ketken jılan dep oyladı ma, äyele basıma ber kese
kefir quya saldı&hellep;
–Oy, dura, şutit yetkende de pryamoy tüseneseñ. Qonaqqa tamaq äkel&hellep;
Ne kerek, mağan dastarhan jayıp, qurmet körsette. Añ-tañ bolsam da,
tamaqqa tıñqiıp toyıp aldım. «Boldı, rahmet&hellep;» desem de, üş
qaytara tamaq jegezde&hellep; Qarnıma ineneñ uşın säl tigezse, tırs yetep
jarılarday toydım! Ömeremde berenşe ret&hellep; Qolıma on mıñ dollar
ustatıp, qojayın yesek aldına deyen şığarıp saldı.
–Bezdeñ üy osı, bez joqta urlıqqa kelep turıñız,–dep äyele de
jımidı. Jılağım kelep kette. Ne degen meyeremde jandar yede! Qimay
qoştastım&hellep; Qimay ketep baramın&hellep; Ne olar noqalay, ne men
noqalaymın&hellep;
BETENE RUHSATSEZ TÜKERGENEÑEZ QALAY?
(Sayasi satira)
Tütep jegese, jutıp, jalağısı kelde. Beraq jeuge de, jalauğa da
bolmaydı. Adamjegeş yemes. Ol Qazaqstannıñ Germaneyädağı yelşese...
Aldında aybaq-saybaq bolıp turğan attaşe Ayranbay Köjebaevqa
aşqaraqtana qaradı.
—Ayranbay Köjebaeviç, abıroyımızdı, Qazaqstannıñ abıroyın
ayranday tökteñez!
—Keşereñez...
—Keşere almaymın!—dep aşu degen ayğırdı yerttep menep alğan yelşe
ayqaylap berde,—Ne degen tayaz adam yedeñez! Sez jumıs estegen ber jıl
eşende ne estemedeñez? Ber qarasam, nemes qızdarımen berge sağız
şaynap tursız! Sayasat sanañızğa kermeyde! Yende ber qarasam, köşede
taltañdap barasız! Ayaqtı jiıñqırap jüruge boladı ğoy, jarqınım!
Qattı taltañdauğa bola ma? Şalqayğan Kökerekoviçteñ balası
yekeneñezde mına Germaneyä halqı bele me? Äkeñezde qurmetteymen, beraq
sez ber jıl eşende mene jındıhanağa jatqızudıñ säl aldında
tursız! Maşinanı quyındatıp aydaydı yekensez! Köşede buterbord
jep turğan semez äyelde qağıp kete jazdağanıñızda, ol bayğus asığıs
jeymen dep sausaqtarın da şaynap tastaptı! Sosın ber nemes
azamatın toqtatıp alıp: «ayn, svayn, drayn, yeneñde seneñ urayın!»
dep murın astındağı murtın julıpsız... Ol qaşıp bara jatsa da,
artınan quıp jetep, «Sez Gitlerden aumaydı yekensez!» dep
mazaqtağanıñızdı qalay tüsenuge boladı?
—Şınında ol Gitler kökemezden aumaydı yeken,—dep meñgerlede
attaşe.
—Gitlerge uqsaydı ma, Şillerge, joq älde, Ezopqa uqsaydı ma, onda
qanday şaruañız bar? Memlekettek qızmet etikası degen boladı,
jarqınım,—degen yelşe Yelşebek Yelebaev tereze tusına kelde de, kenet
kelt burılıp:
—Sez eşemdek eşep alıp, ber lauazımdı qızmetkerdeñ betene ruqsatsız
tükergeneñez qalay?—dep suradı, beraq jauap kütpesten, bokaldağı
apelsin şırınınan urttay salıp:—keşerem suraudıñ ornına
«jalğızdıq Qudayğa ğana jarasqan!» dep yekenşe märte tükergeneñezde
qalay tüsenemez?—degen degbersez oyın qosıp qoydı.
—Men oñtüstek jaqqa tükergenmen, soltüstek jaqtan jel turdı da,
tükeregemde burıp äketep, sol keseneñ betene jabıstıra saldı...
—Yeregeskendey, yekenşe märte tükergeneñez qalay?
—Sosın soltüstek jaqqa qaray povtorno tükergenmen, ol kese oñtüstek
jaqqa şığıp ketken yeken, batıstan «tayfun» turıp... sosın quday
urıp...
—Sayasatta tükeruge bolmaytının yeseñezde ustamağan yekensez! Sayasatta
sabırlı bolıp, kelep qalğan tükerekte eşeñezge qaray «tükere»
saluıñız kerek yede...
—Temeke şegep tursam, tükere beremen... Keşereñez...
Yelşeneñ yese şığıp kete jazdadı. Yel ne deyde? Yelbası ne deyde?
Qazerdeñ özende batıs basılımdarı jarısa jazıp jatır...
—Mäsele tükerude yemes, mäsele qalay tükerude! Sayasatpen tükeru kerek
yede! Ruhsat surap barıp tükeru kerek yede! Nemes halqı kez-kelgen
närsege aldımen ruhsat surap aladı. Bezdeñ qazekeñder seyäqtı
kabinetke kerep alıp: «Keruge ruhsat pa yeken?» dep turmaydı! Ğafu
ötenemen, sez osı qızmetke kelerde memlekettek qızmet etikası
turalı test tapsırdıñız ğoy?
—Eyä.
—On suraqtıñ qurığanda segezene jauap bergen bolarsız? Qanday
suraqtar kelep yede?
—Ayta bereyen be?
—Aytıñız...
—«Bülengennen bülderge alma» degende qalay tüsenuge boladı?
Qalauın tapsa, qar jana ma, öşep qala ma? Tünde suğa tükerme degende
qalay tüsenemez? Äyel yeke qabat kezende qanday tüster körede? Bit pen
serkeneñ ayırmaşılığı... Tauıq nege qıt-qıttaydı?
—Jaraydı, doğarıñız! Sezge osınday suraqtar qoyıldı ma?
—Eyä. «Suraqtar jeñel bolsın» dep pahan zvondağan soñ...
—Sezde äldeqaşan qızmetten quıp jeberueme bolar yede. Jas qoy,
tüsener, oylanar dedem. Äkeñezde sıyladım. Beraq sez küne keşe ğana
yelşelekteñ balkonında turıp alıp, bar dausıñızben: «Sağındım,
äke, iseñde!» dep ayqaylağanıñız qalay? Qurmettem, özeñez oylañız,
äkeñez iesen qalay jeberede? Sez, Ayranbay Köjebaeviç, jurtpen
mädeniette amandasudıñ ornına, «Guten tahtı» ädeye burmalap:
«Kökem tah, apam tah!» deyteneñez qalay?
Sez şetelde jürsez,
qımbattım, sezge qarap, qazaq yelen bağalaydı...
Ol sözen ayaqtap ülgergen joq, uyalı telefonı şırıldap qoya berde.
Attaşeneñ äkese, özeneñ dosımen söylesep jattı. Söylesep boldı da,
şarşağan keyepte bılğarı kresloğa otıra kette.
—Pahan ne deyde?—dep suradı attaşe.
—Ne deuşe yede? Asa qurmetpen «svoloçım meneñ!» dep yemerenep otır!
Yelge qaytsın, «svoloçımdı sağındım» dep otır, —degen yelşe
attaşeneñ betene ber tükerde.
—Mu-munıñız qalay?—dep suradı anau.
—Äkeñezdeñ atınan tükeruge resmi ruhsat aldım... qaytalayın ba?—
degende, Ayranbay Köjebaeviç yelşelekten qaşa jönelde...
Qaşqanınıñ öze qızıq, taltañday bezep baradı...
KEŞEREÑEZ, TANEMAY QALDEM...
Özemmen-özem, közemmen-közem, sözemmen-sözem bolıp, köşede kürsenep
kele jatqanmın. Bereu jın quğanday, tap ber äyele tört balanı
“optom” tuğanday, jügerep kelde de, arqama judırığımen qoyıp
qaldı. Janarıma jas kelep, jılay salatınday jas bala yemespen.
Yeñserele burılıp, yerkek menez tanıta jalt qaradım.
– Oy... — dede anau.
– Nemene, “oy?”
– Keşereñez, tanımay qaldım... Men sezde oblıs äkeme yeken dep qaldım...
– Yey, yesekteñ qodığı, oblıs äkeme osılay köşede, jalğız öze
jındanıp kele jata ma, ne?
– Oblıs äkemenen aumaydı yekensez...
– Oblıs äkemeneñ arqasınan uratın sez kemsez öze?
– Jınım kelep... Keşereñezşe... “Oblısta sıbaylas jemqorlıq joq”
dep yesep berepte, bäre öterek! Soğan jınım kelep...
– Jınıñız taksimen kelse, uşaqpen qaytıp ketsen, men oblıs äkeme
yemespen!— dep aşulandım da, qaltamdı qaradım. Qudayım-au,
qaltamda ne bäre jiırma tiın ğana qalıptı! Soğan peste satıp alıp,
ber-berlep şağıp kele jatqanmın. Bereu artımnan qalmay söylep
kelede..
– Asa qurmette premer-ministr mırza, toqtañızşı... Tıñdañızşı
mene... Bezdeñ deputattar nege töbelespeyde? Mäselen, Ukraina
deputattarı töbelesede. Resey dumasınıñ deputattarı töbelesede.
Küne keşe Qırğız deputatı Qamşıbek Täşiev deputat Baqadür
Süleymanovtı qualap jürep... Toqtañızşı, ber qarañızşı mağan...
Premer-ministr mırza... Bezdeñ deputattar Yelbasığa, Sezge bas şulği
berede... Aynalañızda jağımpazdar... Ber-beremen töbelesse, şiray ma
degenem ğoy...
– Bäle degenem ğoy! — dep jalt qaradım.
– Oy...
– Nemene, oy?
– Keşereñez, premer-ministrden aumaydı yekensez... Ber qırıñızdan
turğanda...
– Äy, yesekteñ tayqarı! Nemene, premer-ministr yeregep jür me?
Premer-ministr peste şaqpaydı ğoy...
– Keşereñez...
Mına jurtqa ne bolğan öze? Qımbatşılıqtan bastarı aynalıp,
közdereneñ aldı tumandanıp ketken be? Jılarman bolıp
turğanımda, ber äyel kelde de, artımnan ber tepte. Yetpetemnen qulap
tüstem. Äyelde uyat joq yeken. Jurttıñ közenşe üsteme atqa mengendey,
otırıp aldı.
– Sezge ne kerek öze? — dep meñgerledem yeñbektey jıljıp.
– Oñbağan! Qızıñday jas qızdarmen saunada bolğanıñşa, ölep
ketpeyseñ be? Ajırasamın! Sendey käsepkerden, köşedege qayırşı
artıq!
– Ayqaylamañızşı, ötenemen...Sez... mağan ber qarañızşı...
– ölä... — dede ol meneñ beteme üñelep.
– Nemene, “ölä?”
– Artıñızdan qarağanda, meneñ küyeuemnen aumaydı yekensez...
Üste-basımdı qaqqıştap, jurt şataspas üşen, teatrdağı dosım
bergen saqaldı jabıstırıp aldım. Ber kezde sonadaydan yeke politseyä
inspektorı tura jügerde. “Äne, Ben Laden! Ben Laden tur! Terrorşı
Ben Laden!”
Tura qaştım. Olar artımnan quıp kep berde. Jeksurınğa da,
jeksurın yemeske de jan kerek, sän ortalığına qoyıp kettem. Qızkelenşekter boyanıp jatır yeken. Ber bölmege kerdem de, şeşenep
jatqan qızdı taldırıp qulatıp, kiemen kiep, äzer qutıldım.
Yerteñene... Yende men jındana bastadım. Köşede ketep bara jatqan ber
jeget ağasınıñ qulağına şertep jeberdem. Ol mağan burıldı.
– Oy... — dedem öterek.
– Nemene, “oy?”
– Satqın Rahat Älievten aumaydı yekensez! Keşereñez...
Ber sap-sarı, kök köz keseneñ betene şapalaqpen salıp jeberep:
– Qaşqın dese! Almatı qalasınıñ jeren satıp-satıp bayıp aldıñ
da, qaşıp ketteñ ä?—dedem.
– Sez ne dep tursız öze? —dede anau mäñgerep.
– Oy, keşereñez... Sez Almatı qalasınıñ qaşqın äkeme Viktor
Hrapunovtan aumaydı yekensez...
– Nemene, Hrapunov osılay peräşke jeuşe me yede?
– Keşereñez...
Ol meneñ tumsığıma qoyıp qaldı. Şalqamnan tüstem. Quday-ay, yeşkem
kömektespede. Arı-bere ağılğan adamdar. Turğızbaydı bere... Şaması,
mene qayırşığa uqsatıp jatır. Yeregesep men jatırmın. Yeregeskende
ber jıl turmay qoyayın ba, osı-a?..
QABERSTAN RESPUBLİKASENANBEZ!
Qalğıp otırğan hatşı qız kenet yesekten yenteley kergen skelette
körgende, şaşınıñ arasında şaytan jürgendey şıñğırıp saldı
da, bası sılq yetep talıp qaldı. Qarsı bölmeden äkemneñ kömekşese
atıp şığıp:
—Sez... sez kemsez?—dep suradı. Jürege jırtıla jazdadı...
—Qaberstan Respublikasınanbız!—degen skelet basımen onıñ
basın soğıp qalğanda, anau
yesenen tanıp, şalqasınan tüste.
Kabinetke sıqırlay kerep kelgende, äkemneñ de zärese boztorğayday
uştı... Sasqanınan:
—Sez... sez qattı azıp ketepsez... Sıqırlap, qu süyegeñez qalıptı...—
dede janı aşığan sıñay tanıtıp. Skelet orındıqqa kelep otırdı.
Qabırğalarınıñ arasına qıstıra salğan sigareten alıp, asıqpay
tutattı. Tütene qabırğalarınıñ, jaq süyektereneñ arasınan şığıp
jattı...
—Apay...
—Qanday apay?
—Keşereñez ajırata almay turğanım...
—Sender nene ajırata alasıñdar öze? Yerkek skeletpen...
Kenet aq jayma jamılğan äyel kerep kelde.
—Bez Qaberstan respublikasınanbız!—dede äyel
burın kergen
skeletteñ qasına otırıp jatıp,—keşereñez, men keşe ölgen äyelmen.
Qazaqstanda aqşası joq sırqattar «optom» ölep jatır... qala
auruhanalarında ajal kezegende turğandar köp.
—Hoş ke-keldeñezder... Ş-şarualarıñızdı aytıñızdar,—dede äkem
aldındağı grafinnen su eşep jatıp. Közdere şığıp baradı.
—Men mına skeletteñ äyelemen. Atım— Qatipaş. Sveji ölekpen.
Küyeuemneñ ölgenene on jıl. Sezder, ölgenderge maza beresezder me
osı?
—Ne bolıp qaldı, äruaq apay?
—Jer betenen yestep jatırmız, osıdan ber ay burın qaytıs bolğan
ataqtı änşeneñ qaberen ber tereler daulap jür deyde me? Ol jer
kelesede öleten tuısıma tiesele deyde me...
—A... eyä. Sonday ber arız tüsken...
—Terelerge keñsaydan jer uçaskese aldın-ala berele me ne?—dep
qaldı skelet. Sosın sıqırlay ornınan turıp, äkemneñ iığına
süyekte qolın saldı. Äkemneñ üstenen ter sel bolıp aqtı.
—J-joq. Orınbasarım oñdırmay jür...
—Ne, problema kerek pe senderge? Bez jaqqa yerterek köşep kelgelereñ
kele me?
—O, ne degeneñez, —degen äkem yesen jiıp aldı,— skelet köke, konyak
eşesez be? Älde kofe?
—Nemene, mene alqaş ölek dep oylaysız ba? Kofeñde közeñneñ eşene
quy! Bezge şäy bolsa da jetede...
Äkem stolınıñ büyerendege tüymene bastı. Eşke töbe şaştarı
qaqiıp qalğan kömekşese kerde.
—Şaşıñızğa ne bolğan?
—«Priçeskam» ğoy,—dey saldı kömekşese qaltırap.
—Men hatşı qızdı şaqırdım...
—Ol basına şelek töñkerep alıp otır.
—Kersen...
Kömekşe jeget hatşı qızdıñ qolınan süyrep, äreñ kergezde. Sonda da,
basındağı plastmassa şelekte alar yemes.
—Basıñızdağı şelekte alıñız,—dede äkem.
—Qoyıñızşı, qorqam...
—Qonaqtarğa şäy äkeleñez...
Hatşı qız ketesemen « sveji» ölek:
—Ökpemez qısılıp, Keñsay ziratı künnen künge tarılıp baradı.
Demek, halıq arasında ölem-jetem köp.
Şeneunekter az ölede.
Jağdayları jaqsı,—dede.
—O ne degeneñez, quday qalasa ölemez... Qaytıs bolamız...
—Sonda sez jerlengen qaberde yerteñene bereu «meneñ jerem» dep daulap
jatsa şe? Ol ol ma, Keñsaydan qaber satıp, aqşa tabatın sumıraylar
da bar deyde,—dede skelet aşulanıp. Tepte, ornınan turıp kette.
Aşulanğanı sonşalıq, süyek bası jerge domalap tüste. Eşke
qaltıray şäy äkele jatqan hatşı qızdıñ aldına qu bas domalay
barğanda, ana qızdıñ tele baylanıp qaldı. Sosın kabinetten tura
qaştı.
—Qayda barasız? Qonaqtardan uyat boldı-au!—degen äkem de
kabinetten qaşa jönelgen, qarsı kele jatqan tağı ber skeletke
soqtığısıp qaldı.
—Keşereñez...
—Oqası joq, äkem mırza. Men— Menmen ğoy. Bes jıl burın mene
tapsırıspen atıp ketken. Ozıq oylarımdı aşıq aytqanım üşen...
—Kabinetke kere bereñez, men qazer...—degen äkem zuılday qaşıp,
ğimarattan şığa bergen... Yesek aldında ber qora skeletter tur yeken.
Şeruge şıqqan sıñaylı... Qoldarında plakattar, urandar. «Jasasın,
jarıq dünie!» «Bez de sezderdey bolğanbız, sezder de bezdey
bolasızdar!», «Munaylı yel, muñaymañdar!» «Qaberemezdeñ basındağı
kök tastardı qiratpañdar!» degen jazulardı eştey oqığan äkemneñ
közdere qarauıtıp, qulap bara jattı... Ber kezde ber közen sığırayta
aşıp: «Ölgem kelmeyde..» dede. Quday saqtasın, ölmey-aq qoysınşı...
İNTERNETTEGE "İTTER!"
Aqın bolğım kelede. Beraq aqın yemes, qatın boldım...Säl dörekeleu
kettem ğoy deymen... Özbekter "qatın" dey berede äyelderen. Meneñ
atım— Pestegül, famileyäm— Staqanova. Sonda ber staqan peste
boladı da...
Aqın bolğım kelede. Beraq jaza almaymın. Sosın Muqağali
aqınnıñ ber öleñen köşerdem de, "Bul bez ğoy" attı ädebi saytqa salıp
jeberdem. Quanğanım-ay! "Öleñem" jareyälanıptı! Muqağali tere
bolğanda, yekeumez berge quanar yedek! Ol kezde internet bolğan joq
yemes pe? "Öleñemneñ" soñındağı pekerlerde oqıp, örep qoyğan şaşım
tarqatılıp kette. Şetenen danışpan! Şetenen aqıl aytqış! Ärine,
tasada turıp alıp, şetenen batır! Şetenen bädek! Qatın menen
jaman! Sol pätuäsez pekerlerde nazarlarıñızğa usınayın:
Berenşe peker: Pestegül! Öleñeñ öleñ yemes! Sen odan da bazarğa barıp,
peste sat! Poezeyälıq lep joq!
Sälemmen, Auf-auf.
Yekenşe peker: Ataña nälet-au, basıñdı asfaltqa mıjıp tastau kerek
seneñ! Öleñ jazğanşa, küyeueñneñ qasında tır-tır qasınıp
jatpaysıñ ba? Mınau ne? Öleñ be? Taqpaq pa? Besenşe sınıptıñ
oquşısı jazğan şimay-şatpaq!
Köktöbet.
Üşenşe peker: Köktöbet, men sağan qosılamın. bul qatındı atıp
tastau kerek. O, şeşeñ...
Alıpsoq.
Törtenşe peker: Ne bolıp kette
sıylamaysıñdar ma? Osılay döreke
baldarı-au, şoşqa yekenseñder ğoy!
senderge? Äyel aqındı
peker jaza ma yeken? İtteñ
Auf-auf.
Besenşe peker: Auf-auf, sen poezeyänı naşar belede yekenseñ ğoy! Bul
öleñ keremet jazılıptı! Uyqastarı uyıp tur!
Er-r-r...
Altınşı peker: Qay jere keremet! Jazğan soñ, Maqataev seyäqtı jazu
kerek qoy!...Onıñ är öleñe klassaika!
Küşkä-küşkä.
Jetenşe peker: Sen naşar öleñ jazıp qartayatın boldıñ, Pestegül!
Uyqastarı qattı uyqasıp ketken yeken.
İtbas.
Segezenşe peker: Jegetter, temekelereñ bar ma?
Şılımbek.
Toğızınşı peker: Qanday adamsıñ? İnternet arqılı temeke
surağanı nese?
Nasıbayulı.
Mene, "danışpandardıñ "pekeren" oqıdıñızdar, aytıñızdarşı,
köñeldereñezge nene alıp, nene toqıdıñızdar? Bereue Muqağali öleñen
tanımadı. Klassikte moyındamay jatqandar, mene qalay
moyındasın!
Qurmetpen: Pestegül
STAQANOVA.
SEZ ÄLE OTERSEZ BA?
Sauatı - su, beleme - bu, käsepkerlekteñ arqasında, tanısımnıñ tamırın
döp basqan Mıjban yekeumez äskerde berge bolğalı quday japalaqtı da
jarılqaymın dese, demde ğoy, künderdeñ künende kündey kürkerep, meneze
jañbırday serkerep, audan äkeme bolıp şığa kelgende, şapalaq urğandar az
boldı.
Yende jalasa, jalp yete qalatınday qorjın tamda qaşanğı otıra bereyen,
“odnopalçanımnan” uçastkelek jer, nesie surayın dep, ber küne audan
äkemene keldem.
Mıjban ber qapşıq tsement jutqanday qaqiıp otır yeken, ielmeyde, bereu
auzına şlanga tığıp, ürep tastağanday, stolın terep tur. Sausaqtarı
bırtiğan, mağan “otıra ber” degendey işara yette de, şır yetken telefon
tutqasın köterep, ä degennen urısa jönelde.
— Ne degen adamsız! Men sezge üş künde betereñez dep yedem ğoy! Üş kün
bosqa kette me? Auırıp qaldım? Odan da ölep qalmaysız ba? Jılap
yeñerep baratın yedek qoy! Sezde ar-uyat joq yeken. Jılamañız deymen,
köñelem bosap ketede! Yerteñ oblıs äkemene aytamın! Aynalayın-au, audan